Na czym polega upadłość banku?
Przykładów instytucji finansowych działających na niewielką skalę, które ogłosiły upadłość, jest wiele – w tym Savim Bank, Bank Staropolski czy Agrobank. Duże i powszechnie rozpoznawalne banki, które nie poradziły sobie na rynku, to Getin Noble Bank oraz Idea Bank. Dlaczego właściwie tak się stało i co musi się wydarzyć, aby bank ogłosił upadłość?
Podstawy ogłoszenia upadłości oraz dokładny opis procedury znajdują się w Ustawie Prawo upadłościowe.
Ogólna podstawa ogłoszenia upadłości osoby prawnej zakłada, że:
- utraciła ona zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych przez 3 miesiące;
- jej zobowiązania pieniężne przekraczają wartość aktywów, a stan ten utrzymuje się przez dłużej niż 24 miesiące.
Dodatkowo zgodnie z art. 426 Prawa upadłościowego, bank może zostać uznany za niewypłacalny wtedy, gdy według bilansu sporządzonego na koniec okresu sprawozdawczego jego aktywa nie wystarczają na zaspokojenie zobowiązań.
Zgodnie z Prawem bankowym upadłość banku ogłasza się również w sytuacji, kiedy z uwagi na swoją sytuację finansową nie reguluje on swoich zobowiązań w zakresie wypłaty środków, o których mowa w Ustawie o BFG, systemie gwarantowania depozytów oraz przymusowej restrukturyzacji.
Przyczyn leżących u podstaw niewypłacalności banku może być wiele. Zazwyczaj organ nadzorczy, czyli Komisja Nadzoru Finansowego, dostrzega je z wyprzedzeniem, ponieważ regularnie analizuje szereg aspektów związanych z działalnością banku. Kontroluje ona m.in.:
- płynność finansową banku;
- ryzyko operacyjne, ryzyko stopy procentowej oraz ryzyko operacji walutowych;
- jakość zarządzania;
- zmiany kapitału.
KNF i BFG to jedyne podmioty, które mogą złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości banku. Nie może zrobić tego sam zarząd, ani nawet wierzyciele.
Jak przebiega proces upadłości banku?
Postępowanie upadłościowe względem banku jest wieloetapowe. Pierwszym krokiem jest pozyskanie przez KNF informacji o stanie finansowym instytucji np. od zarządu spółki. Następnie organ nadzoru ma wybór między:
- zarządzeniem przejęcia przez inny podmiot (np. również bank);
- złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości banku do sądu właściwego dla siedziby banku.
Z chwilą wydania przez sąd postanowienia o otwarciu postępowania upadłościowego można mówić o wszczęciu właściwej upadłości. Od tego momentu wierzyciele mogą zgłaszać swoje wierzytelności. Powinni to jednak zrobić to w wyznaczonym przez sąd terminie.
W przeciwnym razie muszą liczyć się z konsekwencjami w postaci m.in. konieczności uiszczenia dodatkowej opłaty od zgłoszenia wierzytelności lub nieuwzględnieniu wierzytelności w sporządzonych już planach podziału majątku dłużnika.
Skutki upadłości banku dla jego klientów
Ogłoszenie upadłości banku ma wymierne skutki nie tylko dla samej instytucji, ale również jej klientów.
Z tym dniem ogłoszenia upadłości ulegają rozwiązaniu:
- umowy dotyczące rachunków bankowych;
- umowy dotyczące kredytów i pożyczek;
- umowy poręczeń, gwarancji bankowych i akredytywy;
- umowy o udostępnienie skrytek sejfowych.
Jakie prawa przysługują klientom w razie ogłoszenia upadłości przez bank?
Sam fakt ogłoszenia upadłości przez bank nie oznacza, że jego klienci po prostu tracą zgromadzone w nim pieniądze. Depozyty klientów są zabezpieczone przez Bankowy Fundusz Gwarancyjny do kwoty stanowiącej równowartość 100 tysięcy euro. Próg ochrony jest liczony dla osoby, a nie dla rachunku.
Jeżeli więc masz w jednym banku konto ROR, firmowe i rachunek maklerski, 100 tysięcy euro jest liczone łącznie dla tych kont.
Z kolei klientów, którzy zaciągnęli kredyt w obcej walucie, chronią tzw. rezerwy frankowe. Ich wysokość powinna odpowiadać sumie wszystkich wpłat kredytobiorców frankowych.
Upadłość banku w praktyce, czyli przykład Getin Noble Banku
Jedną z najgłośniejszych spraw sektora bankowego ostatnich lat jest upadłość Getin Noble Banku (GNB) ogłoszona w lipcu 2023 r. przez jeden z warszawskich sądów rejonowych. Jako główne przyczyny leżące u podstaw takiej sytuacji wskazuje się:
- wzrost w 2015 r. kursu franka szwajcarskiego;
- umocnienie się tej waluty względem złotego.
Co więcej, KNF zwiększył w tym okresie bufory kapitałowe zabezpieczające ryzyka wynikające z walutowych kredytów hipotecznych. GNB miał tych hipotek sporo (około 25% całego portfela hipotecznego), więc w praktyce ubyło wolnego kapitału bankowego.
Wśród innych przyczyn można wskazać spadające wyniki finansowe powiązane z malejącymi stopami procentowymi, co zmniejszyło dochody instytucji z odsetek. Do złej sytuacji banku przyczyniła się też agresywna polityka sprzedażowa. Coraz większa wartość i wolumen sprzedawanych produktów oraz usług doprowadziły do sytuacji, w której wzrost zysków nie nadążał za kapitałem bankowym (w sektorze bankowym im większe są zyski i bardziej ryzykowna działalność, tym więcej kapitału musi utrzymywać instytucja).
Złą sytuację finansową instytucji przypieczętowała tzw. afera podsłuchowa i posądzenie głównego akcjonariusza banku, Leszka Czarneckiego, oraz ówczesnego przewodniczącego KNF o działania korupcyjne.
Oczywiście wszystkich przyczyn było więcej i można wśród nich wymienić m.in. pandemię, w okresie której silnie spadły stopy procentowe, czy wprowadzenie wakacji kredytowych. Wizerunkowo nie pomogło też nałożenie na Leszka Czarneckiego wielomilionowych kar przez KNF.
Złożona sytuacja GNB pokazuje, że upadek banku nigdy nie następuje z dnia na dzień. Zidentyfikowanie nadchodzących kłopotów wymaga jednak wiedzy ekonomicznej oraz śledzenia doniesień publikowanych przez odpowiednie instytucje państwowe.
