Śmierć właściciela firmy, a działalność gospodarcza

Śmierć przedsiębiorcy prowadzącego jednoosobową działalność gospodarczą powoduje brak możliwości kontynuacji działania firmy – z wyjątkiem sytuacji, kiedy zostanie dla niej ustanowiony zarządca sukcesyjny. Wynika to z faktu, że firma wpisana do CEIDG nie stanowi bytu odrębnego od przedsiębiorcy, ale jest z nim utożsamiana. NIP i REGON osoby fizycznej są takie same przed jej wpisem do CEIDG jako przedsiębiorcy, jak i po dokonaniu wpisu. Ten brak ciągłości ma wymiar praktyczny, ponieważ wpływa na losy długów i wierzytelności przedsiębiorcy oraz jego majątek.

Z chwilą śmierci przedsiębiorcy rozwiązaniu ulegają wszystkie umowy zawarte z pracownikami. Nierozliczone wynagrodzenie staje się pasywem, które trafia do masy spadkowej. W razie objęcia spadku przez spadkobierców będą oni musieli zaspokoić roszczenia wierzycieli. W przeciwnym razie byli pracownicy mogą dochodzić ochrony przed sądem powszechnym.

Jeżeli do prowadzenia firmy wymagane było wcześniejsze uzyskanie zezwolenia, licencji lub koncesji, wygasają one bezpowrotnie. Są ściśle powiązane z osobą przedsiębiorcy i nie ma możliwości ich dziedziczenia. Planując sukcesję, warto postarać się, aby potencjalny następca uzyskał pozwolenie dla siebie odpowiednio wcześniej.

Zasady odpowiedzialności spadkobierców za zobowiązania podatkowe reguluje Ordynacja podatkowa^[1]. Według ogólnej zasady wyrażonej w art. 97 tej ustawy, spadkobiercy podatnika przejmują przewidziane w przepisach prawa podatkowego majątkowe prawa i obowiązki spadkodawcy.

Pewnym ułatwieniem jest zwolnienie spadkobierców z obowiązku samodzielnego wyliczania wysokości podatku lub korygowania deklaracji. Zgodnie z art. 100 Ordynacji podatkowej obowiązki te przejmuje organ podatkowy, który określa zakres odpowiedzialności wszystkich spadkobierców w jednej decyzji.

Jeżeli zarząd sukcesyjny nie zostanie ustanowiony, a przedsiębiorca był wpisany do rejestru podatników VAT, jest z niego wykreślany.

Choć dziedziczenie firmy w bezpośrednim znaczeniu tego terminu nie jest możliwe, spadkobierca może – po ukończeniu postępowania spadkowego i objęciu praw aktywów i pasywów wchodzących do masy spadkowej – przejąć działalność gospodarczą. Musi jednak zarejestrować własną firmę, ponieważ z formalnego punktu widzenia biznes nestora już nie istnieje.

Postępowanie sądowe, choć tańsze, zwykle będzie trwało dłużej. Wymaga też procedowania przez tzw. sąd spadku, czyli sąd właściwy dla ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy. Nie można złożyć wniosku o stwierdzenie nabycia spadku do dowolnego sądu rejonowego.

Z kolei procedowanie przed notariuszem jest droższe z uwagi na naliczanie taksy notarialnej od wartości masy spadkowej. Przebiega jednak szybciej, a całą procedurę można zrealizować w dowolnej kancelarii notarialnej. Osobom, którym zależy na jak najszybszym objęciu składników przedsiębiorstwa, polecamy postępowanie przed notariuszem.

Spadkobierca, który spodziewa się objąć ogół praw i obowiązków po zmarłym przedsiębiorcy, powinien z wyprzedzeniem zarejestrować własną działalność, aby zredukować czas oczekiwania na formalności do minimum.

W praktyce oznacza to nie tylko założenie samej firmy pod własnym nazwiskiem, ale też uzyskanie numerów NIP i REGON oraz, ewentualnie, wpisu do rejestru podatników VAT. Należy pamiętać, że niezbędne będzie ponowne zawarcie umów z pracownikami i kontrahentami, a także uzyskanie zezwoleń, licencji lub koncesji.

Zasadniczą wadą tego rozwiązania jest brak możliwości podjęcia jakichkolwiek działań w stosunku do firmy poprzednika do czasu zakończenia postępowania spadkowego, które często ciągnie się miesiącami, a niekiedy nawet – latami. Dopiero z momentem objęcia spadku spadkobiercy mogą realnie wpłynąć na losy rodzinnego przedsiębiorstwa.

Rozwiązaniem pozwalającym na uniknięcie przestojów w firmie na wypadek śmierci przedsiębiorcy jest powołanie zarządu sukcesyjnego. To konstrukcja, której założeniem jest umożliwienie spadkobiercom szybkiego podjęcia decyzji w kwestii losów przedsiębiorstwa. Więcej o zarządzie sukcesyjnym przeczytasz w kolejnym artykule, który opublikujemy już pod koniec tego tygodnia!