System bankowy i funkcje banku

System bankowy tworzą wszystkie instytucje bankowe oraz normy prawne, które określają wzajemne relacje podmiotów, a także ich kontakt z otoczeniem. W klasycznej gospodarce wolnorynkowej system bankowy jest dwuszczeblowy i składa się z banku centralnego oraz podległych mu:

• banków komercyjnych (uniwersalnych);
• banków specjalnych (np. inwestycyjnych lub komunalnych);
• banków spółdzielczych;
• spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych.

Polski system bankowy został dostosowany do warunków gospodarki wolnorynkowej Ustawą prawo bankowe oraz na mocy jej kolejnych nowelizacji.^[1]

W szerokim kontekście system bankowy jest częścią systemu finansowego, który pozwala na obrót środkami nabywczymi w celu kupowania dóbr oraz usług.

System bankowy w Polsce składa się z trzech grup instytucji. Są one ze sobą powiązane, a każda grupa realizuje funkcje właściwe wyłącznie sobie.

Instytucje stabilizujące gwarantują sprawne działanie całego systemu.

• Narodowy Bank Polski – bank centralny, który koordynuje politykę finansową państwa, dba o płynność finansową banków komercyjnych i jako jedyny ma prawo do emisji znaków pieniężnych.
• Komisja Nadzoru Finansowego – do jej zadań należy monitorowanie prawidłowości świadczenia usług finansowych przez banki komercyjne, dostawców pieniądza elektronicznego i podmioty działające na GPW. W razie stwierdzenia nieprawidłowości KNF ma prawo do wszczęcia postępowania wyjaśniającego. Jeżeli sytuacja nie wymaga nagłej interwencji, Komisja wydaje tzw. listy pasterskie, które mają na celu ujednolicenie standardów świadczenia usług.
• Bankowy Fundusz Gwarancyjny – zapewnia wypłatę depozytów do określonej wysokości ulokowanych w banku komercyjnym w razie ogłoszenia przez niego niewypłacalności.

Sektor bankowy w Polsce skupia w sobie kilka rodzajów podmiotów. Można do nich zaliczyć przede wszystkim bank komercyjne, spółdzielcze oraz instytucje kredytowe.

Zwłaszcza pojęcie instytucji kredytowej może budzić wątpliwości. Prawo bankowe odsyła w tym zakresie do Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady nr 575/2013 w sprawie wymogów ostrożnościowych dla instytucji kredytowych i firm inwestycyjnych^[2].

Zgodnie z art. 4 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia instytucją kredytową jest przedsiębiorstwo, którego działalność polega na przyjmowaniu depozytów lub innych funduszy podlegających zwrotowi od klientów oraz na udzielaniu kredytów na swój własny rachunek.

Instytucje pomocnicze to wszystkie podmioty, które wprawdzie nie prowadzą działalności depozytowej, ale których działalność usprawnia działanie systemu bankowego. Można do nich zaliczyć m.in.:

• zakłady ubezpieczające działalność podmiotów sektora bankowego;
• Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych S.A. oraz KDPW_CCP S.A., które prowadzą i nadzorują rozliczenia przy pomocy zdematerializowanych papierów wartościowych na rynkach regulowanych oraz rynkach nieregulowanych (GPW, NewConnect, BondSpot, Catalyst);
• Krajową Izbę Rozliczeniową, która jest odpowiedzialna m.in. za nadzorowanie elektronicznych usług z zakresu płatności realizowanych z wykorzystaniem systemów Elixir, Euro Elixir oraz Express Elixir;
• Biuro Informacji Kredytowe S.A., którego zadaniem jest gromadzenie i udostępnianie informacji z zakresu zdolności kredytowej klientów ubiegających się o kredyt lub pożyczkę.

Do instytucji towarzyszących zalicza się również zrzeszenia podmiotów z sektora bankowego, np. Związek Banków Polskich lub Krajowy Związek Banków Spółdzielczych.

Bank pełni trzy podstawowe funkcje:

• kredytową – polega na udzielaniu kredytów oraz pożyczek klientom banku;
• depozytową – bank przyjmuje od swoich klientów depozyty pieniężne na różne terminy, a także gospodaruje powierzonymi środkami;
• płatniczą – za pośrednictwem banku zarówno konsumenci, jak i przedsiębiorcy mogą dokonywać wzajemnych rozliczeń.

Spośród wszystkich czynności bankowych jedynie udzielanie kredytów jest zarezerwowane wyłącznie dla banków. Jako ciekawostkę można wskazać, że jedną z najstarszych operacji finansowych jest pożyczanie kwot na bardzo wysoki procent, tzw. lichwa.