Stopy procentowe

Stopa procentowa określa koszt, który musi ponieść kredytobiorca, aby uzyskać dostęp do pieniądza. Jest to jednocześnie cena korzystania z kapitału, jaką otrzymuje kredytodawca.

Stopy procentowe dotyczą wszystkich rodzajów kredytowania – zarówno między uczestnikami rynku prywatnego (np. firma zaciągająca kredyt w banku komercyjnym), jak i pomiędzy bankiem komercyjnym a bankiem centralnym. W tym drugim przypadku bank centralny określa się mianem pożyczkodawcy ostatniej instancji (ang. lender of last resort).

Wysokość stóp procentowych określa bank centralny. W Polsce jest to NBP, który działa poprzez Radę Polityki Pieniężnej. Zadaniem Rady jest coroczne określanie celów oraz realizacji polityki pieniężnej państwa, w tym m.in. dążenie do utrzymywania inflacji na poziomie celu długoterminowego, który został ustalony na 2,5% z możliwym odchyleniem o jeden punkt procentowy.

Skład Rady jest 10-osobowy. Obejmuje:

• przewodniczącego (Prezesa NBP);
• 3 członków wytypowanych przez Sejm;
• 3 członków wytypowanych przez Senat;
• 3 członków powołanych przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej.

Wyróżnia się kilka rodzajów stóp procentowych:

• Stopa referencyjna – określa poziom rentowności bonów pieniężnych emitowanych przez NBP. To minimalna cena, w jakiej NBP organizuje operacje otwartego rynku.
• Stopa lombardowa – określa oprocentowanie pożyczek, które NBP udziela bankom komercyjnym pod zastaw papierów wartościowych. To również podstawa do wyznaczania maksymalnego oprocentowania kredytów i pożyczek w oparciu o przepisy prawa cywilnego. Im stopa lombardowa jest niższa, tym mniej banki zarabiają na pożyczkach i kredytach.
• Stopa depozytowa – definiuje oprocentowanie 1-dniowych depozytów, które banki komercyjne składają w banku centralnym. Im stopa depozytowa jest wyższa, tym większa będzie rentowność pieniędzy lokowanych na rachunkach i lokatach.
• Stopa redyskontowa weksli – cena skupu weksli przez NBP od banków komercyjnych. Weksle są nabywane jako zabezpieczenie wierzytelności od klientów banku. Instytucje komercyjne decydują się na redyskonto, kiedy potrzebują dostępu do gotówki szybciej niż mogłyby spodziewać się spłaty zadłużenia.
• Stopa dyskontowa – cena, jaką bank komercyjny płaci bankowi centralnemu za kredyt pod zastaw weksli własnych. Z dyskonta weksli NBP może korzystać w sytuacjach kryzysowych.

Na wysokość rat kredytów największy wpływ mają wahania stopy depozytowej i lombardowej.

Na decyzję Rady o podniesieniu lub obniżeniu stóp procentowych ma wpływ wiele czynników, w tym:

• poziom inflacji;
• zmiana założeń krajowej polityki pieniężnej;
• stan finansów publicznych;
• kurs krajowej waluty.

Podnoszenie stóp procentowych jest jednym z instrumentów, które służą do obniżania rosnącej inflacji. Za liczenie inflacji odpowiada GUS, który cyklicznie publikuje tzw. koszyk konsumpcyjny. Składają się na niego przeciętne towary kupowane przez gospodarstwo domowe.

Zmiana stóp procentowych może wpływać na wzrost lub spadek całkowitego kosztu kredytu u osób, które zdecydowały się na oprocentowanie zmienne. W przypadku kredytobiorców wybierających oprocentowanie stałe, przez czas jego trwania decyzje Rady Polityki Pieniężnej co do wysokości stóp procentowych nie wpływają na wysokość raty.

Po upływie okresu oprocentowania stałego kredytobiorca musi podjąć decyzję – może zostać przy tym modelu rozliczania lub przejść na oprocentowanie zmienne. W obu przypadkach jednak harmonogram spłat zostanie przygotowany od nowa, z uwzględnieniem aktualnych stóp procentowych.

Na wysokość raty wpływ ma również WIBOR. Jego wysokość wprawdzie kształtują banki komercyjne, ale wskaźnik musi mieścić się w przedziale między stopą depozytową a lombardową. O granicach WIBOR decyduje więc bank centralny. W miarę jak poszczególne stopy procentowe będą ulegały zmianie, również WIBOR może wzrosnąć lub spaść.

Obecnie wyróżnia się dwa rodzaju WIBOR, 3M i 6M. Różnica między nimi polega na częstotliwości aktualizacji harmonogramu spłaty zobowiązania.