Giełda Papierów Wartościowych (GPW)

Giełda papierów wartościowych to rynek, na którym dochodzi do zawierania umów sprzedaży instrumentów finansowych. Regulowany jest przez właściwe organy nadzoru.

W literaturze^[1] giełdę definiuje się jako organizowane regularnie i podporządkowane określonym regułom spotkania osób, które chcą zawrzeć umowy sprzedaży, oraz jednostek pośredniczących. Przedmiot tych umów stanowią zamienne papiery wartościowe. Ceny papierów są kształtowane na bazie relacji popytu i podaży oraz podawane do publicznej wiadomości.

Największe giełdy papierów wartościowych na świecie to m.in.:

• Nowojorska Giełda Papierów Wartościowych NYSE Euronext (US) w Nowym Jorku;
• NASDAQ w Nowym Jorku;
• Japan Exchange Group w Tokio;
• London Stock Exchange Group w Londynie.

W Polsce papiery wartościowe wymieniane są w ramach Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie, która podlega pod nadzór Komisji Nadzoru Finansowego.

Giełda papierów wartościowych stanowi jeden z podstawowych elementów rynku kapitałowego. Dzięki emisji papierów wartościowych oraz obrotowi wtórnemu kapitału pieniądze są lokowane w inwestycje, które teoretycznie powinny przynieść możliwie największy zysk zarówno inwestorom, jak i emitentom. W ten sposób dochodzi do maksymalnie racjonalnego rozłożenia dóbr.

Giełda służy również do swobodnej alokacji kapitału. W zasadzie każdy inwestor indywidualny oraz instytucjonalny może nabyć papiery wartościowe dowolnego emitenta i zadecydować, co zrobi ze swoimi nadwyżkami finansowymi. Jednocześnie emitenci mają szeroki dostęp do kapitału, ale muszą przyciągnąć uwagę inwestorów i przekonać ich do kupna właśnie tych instrumentów finansowych, co wymusza rozwój gospodarczy powiązanych podmiotów.

Giełda papierów wartościowych pełni też funkcję generowania zysku – rynek kapitałowy oferuje dostęp do wielu różnych instrumentów o odmiennym poziomie ryzyka oraz oczekiwanej stopie zwrotu. Inwestorzy mogą więc zaangażować swój kapitał tak, aby inwestycje zaczęły przynosić zyski (oszczędności).

Swobodny obrót papierami wartościowymi wpływa również na płynne kształtowanie się cen aktywów z uwzględnieniem stanu gospodarki oraz sytuacji finansowej poszczególnych firm. W praktyce oznacza to, że akcje spółek wykazujących brak stabilności powinny być znacznie tańsze, niż tych o wysokiej płynności kapitału.

Polska Giełda Papierów Wartościowych działa na zasadzie spółki akcyjnej z dominującym udziałem Skarbu Państwa. Prowadzi ona obrót instrumentami finansowymi w ramach rynku wtórnego (tzw. Rynek Główny), a także oferuje:

• rynek małych spółek New Connect;
• rynek obligacji Catalyst;
• rynek energii w ramach Platformy Obrotu Energią Elektryczną.

Funkcjonowanie polskiej Giełdy Papierów Wartościowych podlega nie tylko nadzorowi KNF, ale jest regulowane przez wewnętrzny regulamin giełdy oraz szereg aktów prawnych, w tym ustawę:

• o obrocie instrumentami finansowymi;
• o ofercie publicznej i warunkach wprowadzania instrumentów finansowych do zorganizowanego systemu obrotu oraz o spółkach publicznych;
• o nadzorze nad rynkiem kapitałowym;
• o nadzorze nad rynkiem finansowym.

Na Giełdzie Papierów Wartościowych notowane są instrumenty kasowe oraz pochodne. Do tych pierwszych zaliczają się m.in.:

• akcje;
• obligacje;
• certyfikaty inwestycyjne;
• fundusze inwestycyjne typu ETF ( Exchange Traded Funds).

Z kolei pochodnymi instrumentami są m.in. kontrakty terminowe na akcje, opcje na akcje oraz jednostki indeksowe.

Początek funkcjonowania warszawskiej giełdy datuje się na 1817 r., kiedy w stolicy powstała Giełda Kupiecka. Ponad pół wieku później, w 1873 r., oddzielono giełdę finansową od towarowej i zmieniono nazwę na Giełdę Warszawską.

Transakcje na rynkach giełdowych stają się coraz bardziej skomplikowane ze względu na chęć osiągnięcia szybkiego zysku przez inwestorów oraz korzystanie przez emitentów z instrumentów pochodnych (tzw. derywatów, których cena zależy od wartości instrumentu bazowego).

Aby ułatwić inwestorom podejmowanie decyzji, zaczęto tworzyć tzw. agencje ratingowe (m.in. Moody’s, Fitch, Standard&Poor’s, ale też Polską Agencję Ratingową). Ich zadaniem jest dokonywanie wyceny ryzyka inwestowania w instrumenty emitowane przez daną firmę lub podmioty działające na terenie określonego kraju. Zwykle stosują one skalę literową – np. w Standard&Poor’s to ranking od AAA do CC/D.

Poszczególne giełdy posługują się tzw. indeksami. To liczba wyliczana na podstawie wartości spółek z określonego sektora (np. małe spółki) lub określonej grupy (np. najlepiej notowane spółki), która pozwala w sposób syntetyczny odwzorować koniunkturę.

Indeks giełdowy stanowi nie tylko punkt odniesienia dla inwestowania, ale jest również instrumentem bazowym dla szeregu pochodnych (np. kontraktów forward).

W Polsce indeksami giełdowymi są przede wszystkim WIG, WIG20, mWIG40 i sWIG80. Dla porównania, inwestorzy lokujący kapitał w spółkach notowanych na giełdzie w Stanach Zjednoczonych odwołują się do Dow Jones Industrial Average, NASDAQ Composite oraz NASDAQ-100, a także S&P 500.