Bankomat

Bankomat (ang. Automated Teller Machine, ATM) to urządzenie samoobsługowe, przeznaczone przede wszystkim do wypłaty gotówki. Bardziej zaawansowane modele pozwalają realizować również szereg innych operacji, w tym złożenie polecenia przelewu, sprawdzenie salda konta lub wydruk potwierdzenia transakcji. W przypadku bankomatów dwufunkcyjnych, które pełnią jednocześnie funkcję wpłatomatu używa się określenia cash recyclers.

Pierwszy bankomat umieszczono w 1967 r. w londyńskim oddziale Barclays Bank. Kilka lat wcześniej eksperymentowano z nimi w Japonii. W Polsce na masową skalę bankomaty pojawiły się dopiero w latach 90. XX wieku.

Większość banków korzysta z sieci bankomatów na zasadzie outsourcingu – są im dostarczane przez firmy zewnętrzne. Jedynie największe instytucje posługują się własnymi urządzeniami do wypłaty gotówki.

Z punktu widzenia użytkownika centralnym punktem bankomatu jest jego ekran. To na nim wyświetlają się kolejne polecenia. Starsze urządzenia mają fizyczne przyciski, za pomocą których użytkownik dokonuje wyboru konkretnych opcji z menu. Nowsze bankomaty korzystają z ekranów dotykowych.

Wprowadzanie wrażliwych danych następuje za pomocą niewielkiej klawiatury numerycznej, która znajduje się tuż obok ekranu. Zazwyczaj jest ona zakryta od góry osłoną, która uniemożliwia podejrzenie przez osobę trzecią np. wprowadzanego numeru PIN.

Na przedniej ścianie bankomatu znajdują się wyjście modułu wypłacającego i wpłacającego (jeśli bankomat jest jednocześnie wpłatomatem), których używa się odpowiednio do wyjęcia lub umieszczenia gotówki.

Każde urządzenie jest wyposażone w czytnik kart płatniczych. Może on być fizyczny – wtedy do dokonania operacji niezbędne jest włożenie karty do portu – albo dotykowy, przeznaczony do obsługi kart z funkcją zbliżeniową.

Tuż obok wyjścia modułu wypłacającego znajduje się również drukarka, która może wydrukować potwierdzenie każdej dokonanej transakcji.

Działanie bankomatów bazuje na tzw. sieciach międzybankowych (ang. Interbank Network)^[1]. To systemy informatyczne, które pozwalają na dokonywanie operacji za pomocą karty płatniczej przez klienta jednej instytucji w urządzeniach należących do innego członka sieci. W rezultacie możesz wypłacić pieniądze w bankomacie, który nie należy do twojego banku, a także w kraju innym niż ten, w którym bank prowadzi twoje konto.

Aby było możliwe wykonanie transakcji, niezbędne jest udzielenie autoryzacji przez podmiot, który wydał twoją kartę płatniczą. Wymiana komunikatów następuje z wykorzystaniem międzynarodowego standardu ISO 8583, określającego wymagania dla transakcji zainicjowanych kartą.

Za korzystanie z bankomatu może być pobrana opłata (ang. ATM usage fee) na rzecz banku lub sieci międzybankowej. W pierwszym przypadku dotyczy ona przede wszystkim osób, które nie są klientami danej instytucji. W drugim – wszystkich użytkowników.

Bankomaty komunikują się bezprzewodowo z centralą oraz innymi bankami za pomocą kontrolera ATMC (ang. ATM Controller) poprzez ADSL gwarantujący szybkie i stabilne połączenie. Coraz powszechniejsze stają się też połączenia VPN wysokiej prędkości. Komunikacja zwrotna z bankiem jest realizowana z wykorzystaniem protokołów SDLC, Async, X.25 lub Ethernet.

Dodatkowo w celu zabezpieczenia przepływu informacji stosuje się technologię SSL. Tę samą, którą implementuje się również jako część warstwy szyfrującej wiadomości e-mail lub usługi VoIP.

Rzadziej wykorzystuje się standardowe linie telefoniczne, choć są one preferowane ze względu na niższe koszty utrzymania w bankomatach ulokowanych w rzadziej odwiedzanych miejscach.

Aby zabezpieczyć urządzenie przed dostępem osób niepowołanych, w bankomatach stosuje się szereg zabezpieczeń, w tym:

• czujniki antywłamaniowe (sejsmiczne, termiczne, magnetyczne, gazowe);
• zamki fizycznie blokujące dostęp do sejfu;
• kości pamięci nieulotnej FLASH zawierające zapis wszystkich dokonanych transakcji.

W poszczególnych krajach używa się różnych systemów zabezpieczeń dostępu do bankomatów. W Polsce implementuje się przynajmniej standard Norm Europejskich 1143-1 (norma stosowana dla sejfów przeznaczonych do ochrony przedmiotów wartościowych). Jej odpowiednikiem jest niemiecki standard VdS 2450.

Jeszcze inną systematyką zabezpieczeń bankomatu jest klasyfikacja Underwriters Laboratories. Według niej montuje się przede wszystkim bankomaty w standardzie UL291, tzw. Business Hours.

Pomimo wielu równolegle działających zabezpieczeń urządzenia ATM nadal są narażone na uszkodzenia fizyczne. Znane są przypadki „otwarcia” urządzenia za pomocą szlifierki kątowej, a nawet dostania się do sejfu przez dziurę wybitą w dolnej części poszycia (każdy bankomat musi być fizycznie przymocowany do gruntu).

Ilość gotówki zgromadzonej wewnątrz sejfu bankomatu jest w dużej mierze uzależniona od lokalizacji. W urządzeniach, które montuje się w często odwiedzanych punktach (np. galeriach handlowych, na dworcach, lotniskach), może się znajdować nawet kilkaset tysięcy złotych. Mniej popularne bankomaty osiedlowe mieszczą zwykle kilkanaście tysięcy złotych.

Banki mogą zmieniać limity wypłat w bankomatów, dostosowując je do szacowanego zapotrzebowania i sytuacji rynkowej.

Minimalna kwota zwykle wynosi 20 zł lub 50 zł. Maksymalna to nawet kilka tysięcy złotych, przy czym górna granica jest określona przez liczbę banknotów, jakie jednorazowo zmieszczą się w module wydającym gotówkę, czyli 30 sztuk. Teoretycznie najwyższa wypłata to 6 tysięcy złotych (30 × 200 zł).

Każdy użytkownik może również indywidualnie zmienić limit wypłaty z bankomatu, ale kwota powinna być równa lub mniejsza od górnej granicy wyznaczonej przez bank.