Co to jest pieniądz fiducjarny?
Pieniądz fiducjarny, określany też jako waluta iat (ang. fiat money od łac. fides - wiara), to pieniądze, które nie mają pokrycia w żadnych dobrach materialnych takich jak np. złoto. Wprowadzają je do obrotu władze danego państwa. Są one używane na co dzień do transakcji opartych na pieniądzu i stanowią podstawę gospodarki monetarnej na całym świecie.
Skąd wziął się pieniądz fiducjarny?
Pieniądz fiducjarny stanowi kolejny etap ewolucji gospodarczej człowieka. Po okresie monetyzacji kruszcu, a następnie okresie papierów wartościowych (kiedy nadal wartość pieniądza pozostawała w relacji do kruszcu) nastąpiło zerwanie więzi między złotem a wartością dolara. W następstwie tego również inne waluty przestały być zależne od złota.
Za zmianę globalnego systemu monetarnego odpowiada prezydent Stanów Zjednoczonych Richard Nixon, który w 1971 r. podjął decyzję o zaprzestaniu wymieniania dolara amerykańskiego na złoto. Był to tzw. Nixon Shock. Wcześniej obowiązywał System z Bretton Woods, który zakładał wymienialność dolara na złoto w proporcji 35$ za 1 uncję kruszcu.
Polityki monetarne poszczególnych państw stały się więc niezależne od siebie. Miejsce uniwersalnego nośnika wartości majątkowej w postaci kruszcu lub powiązanej z nim waluty zajął właśnie pieniądz fiducjarny, który powstaje na mocy aktu prawnego rządzącej władzy.
Kto emituje pieniądz fiducjarny?
Za emisję pieniądza fiducjarnego odpowiadają poszczególne banki centralne. Dla przykładu w Polsce jest to Narodowy Bank Polski, w Niemczech – Niemiecki Bank Federalny (niem. Deutsche Bundesbank), a w Austrii – Austriacki Bank Narodowy (niem. Oesterreichische Nationalbank). Bank centralny kształtuje długofalową politykę finansową poprzez ustalanie:
- stóp procentowych;
- wieloletniego celu inflacyjnego;
- polityki podatkowej (wysokości i zakresu podmiotowego poszczególnych świadczeń publiczno-prawnych);
- operacji otwartego rynku dokonywanych z bankami komercyjnymi.
Pieniądz fiducjarny jest wyrazem zaufania obywateli wobec państwa, jego polityki monetarnej, a także monopolu struktur państwowych w zakresie emitowania nowych środków. Żaden inny podmiot poza bankiem centralnym nie ma prawa generowania pieniądza fiducjarnego.
Jedyne ograniczenia w zakresie emisji środków płatniczych mogą być nakładane przez umowy i porozumienia międzynarodowe. Takim ograniczeniem suwerenności monetarnej jest np. wejście państwa do strefy euro i rezygnacja z krajowej waluty.
Pieniądze fiducjarne są powszechnie akceptowanym środkiem płatniczym – w pełni legalnym, ale nadal umownym.
Obrót pieniądzem fiducjarnym może następować jako:
- handel gotówkowy;
- transakcje bezgotówkowe.
Formą transakcji za pomocą waluty fiat może być też obrót tzw. pieniądzem kredytowym, kiedy przedmiotem transakcji staje się roszczenie o zapłatę określonej kwoty. W tym przypadku strony mogą jednak ustalić inny nośnik wartości niż pieniądze (np. surowce).
Jak mierzona jest siła nabywcza pieniądza fiducjarnego?
O sile pieniądza fiducjarnego decyduje przede wszystkim jego wartość nabywcza, czyli to, ile dóbr lub usług tak naprawdę jesteś w stanie nabyć za daną kwotę. Siła nabywcza modyfikowana jest przez wskaźnik inflacji. Jeśli inflacja rośnie, siła nabywcza pieniądza fiducjarnego maleje i odwrotnie.
Ze względu na cel inflacyjny banków centralnych, ale też stale zmieniającą się sytuację gospodarczą (m.in. rosnący globalny dług publiczny) waluta fiat powoli, ale stale traci na wartości. Nie ma przy tym znaczenia, kto jest jej emitentem, zmienne może być jedynie tempo spadku.
Zalety i wady waluty fiat
Zasadniczą zaletą pieniądza fiducjarnego jest możliwość jego łatwej wypłaty oraz wysoka płynność. Innymi słowy, wypłacisz go w bankomacie krajowym, a każdy sprzedawca w Polsce takie pieniądze przyjmie. Waluta jest też łatwo wymienialna na inne aktywa inwestycyjne, np. surowce, nieruchomości, obligacje czy jednostki uczestnictwa w funduszach.
Warto jednak pamiętać o częstych wahaniach waluty fiat. Kursy pieniądza zmieniają się praktycznie codziennie, dlatego nie jest możliwe jednoznaczne ustalenie jego wartości w dłuższym przedziale czasu.