Bank Spółdzielczy

Bank spółdzielczy to jedna z form działalności banku obok spółki akcyjnej oraz przedsiębiorstwa państwowego. Łączy w sobie zarówno cechy banku (jest instytucją finansową), jak i spółdzielni – pozwala na większy udział społeczności lokalnej poprzez głosowanie przez udziałowców (spółdzielców) na walnym zgromadzeniu.

Banki spółdzielcze, podobnie jak komercyjne, mogą funkcjonować w zrzeszeniach. Są to: Spółdzielcza Grupa Bankowa i Bank Polskiej Spółdzielczości. Z kolei na szczeblu sektorowym interesy banków spółdzielczych reprezentuje Krajowy Związek Banków Spółdzielczych.

Choć banki spółdzielcze mogą być mniej rozpoznawalne niż komercyjne, ich działalność jest w pełni regulowana przez prawo. Zezwolenie na prowadzenie działalności bankowej wydaje Komisja Nadzoru Finansowego. Same instytucje działają na podstawie szeregu aktów prawnych, w tym:

• Ustawy prawo bankowe^[1];
• Ustawy o funkcjonowaniu banków spółdzielczych, ich zrzeszaniu się i bankach zrzeszających^[2];
• Ustawy prawo spółdzielcze^[3].

W Polsce banki spółdzielcze mają bardzo długą tradycję, znacznie dłuższą niż bankowość komercyjna. Część źródeł wskazuje jako pierwowzór takiej instytucji Fundację Ostrołęcką Taniego Kredytu, która funkcjonowała w XVI w. jako tzw. bank pobożny. Na szerszą skalę banki spółdzielcze zaczęły rozwijać się w na przełomie XIX oraz XX w. Często były znacznie lepiej dostępne dla klasy średniej oraz uboższej części społeczeństwa niż banki oferujące wysokie oprocentowanie w zamian za korzystanie z kapitału.

Banki spółdzielcze nie operują na rynku globalnym (a tym bardziej ponadnarodowym). Zgodnie z art. 5 Ustawy o funkcjonowaniu banków spółdzielczych taka instytucja działa na terenie powiatu, w którym znajduje się jego siedziba oraz poszczególne placówki. Większość tego typu podmiotów funkcjonuje w małych miasteczkach i oferuje swoje usługi grupom społecznym, które mogą mieć trudności z dostępem do np. otrzymania kredytu w banku komercyjnym.

O ile cel banku działającego w formie spółki akcyjnej to przede wszystkim maksymalizacja zysku, w przypadku banków spółdzielczych priorytetem jest zapewnienie spółdzielcom dostępu do wsparcia finansowego. Zysk staje się kwestią drugorzędną.

Bankowość spółdzielcza pozwala swoim członkom (udziałowcom) na partycypację w zyskach poprzez wykupienie niewielkiego udziału w kapitale. Dodatkową korzyścią jest prawo do oddania głosu przez każdego ze spółdzielców na walnym zgromadzeniu, co daje możliwość realnego wpływu na kształtowanie polityki instytucji.

Ustawy sektora bankowego nie określają, jakie organy powinny być ustanowione w banku spółdzielczym, dlatego stosuje się reguły określone w prawie spółdzielczym. Organami banku spółdzielczego są:

• walne zgromadzenie – sprawuje funkcję decyzyjną; biorą w nim udział osoby będące „właścicielami” banku, czyli spółdzielcami;
• rada nadzorcza – kontroluje prawidłowość działania banku spółdzielczego; składa się z minimum 5 osób będących członkami instytucji;
• zarząd – pełni funkcję reprezentacyjno-wykonawczą; działa w imieniu banku spółdzielczego na zewnątrz oraz prowadzi jego interesy.

Kompetencje banku spółdzielczego zostały określone w art. 6 ustawy o funkcjonowaniu banków spółdzielczych. Po uzyskaniu zezwolenia KNF może on realizować m.in.:

• przyjmowanie wkładów pieniężnych i prowadzenie rachunków;
• udzielanie kredytów i pożyczek (w tym konsumenckich);
• udzielanie gwarancji bankowych;
• przeprowadzanie pieniężnych rozliczeń bankowych;
• nabywanie wierzytelności pieniężnych (tzw. faktoring);
• operacje czekowe i wekslowe.

Bank spółdzielczy może oferować również nowoczesne usługi bankowe. Po spełnieniu warunków określonych w Ustawie o usługach płatniczych^[4] mają prawo przeprowadzania emisji pieniądza elektronicznego.

Oprócz typowych czynności bankowych banki spółdzielcze współdziałają z lokalną społecznością poprzez wspieranie regionalnych inicjatyw, np. finansowanie projektów rolniczych, pozarolniczych oraz związanych z ekologią i ochroną środowiska lub emisją obligacji komunalnych.

Środki lokowane na rachunkach w bankach spółdzielczych są chronione na dokładnie takich samych zasadach jak w przypadku banków komercyjnych. Oznacza to, że banki spółdzielcze są objęte zabezpieczeniem udzielanym przez Bankowy Fundusz Gwarancyjny (BFG) na wypadek niewypłacalności.

Co do zasady ochroną objęte są wkłady do równowartości 100 tysięcy euro, a w określonych przypadkach – do 200 tysięcy euro. Każda osoba, która lokuje swoje środki na rachunku banku spółdzielczego, ma również prawo do dochodzenia wierzytelności na zasadach ogólnych właściwych dla postępowania upadłościowego lub restrukturyzacyjnego.

Roszczenia z tytułu gwarancji BFG przedawniają się z upływem 5 lat od dnia ogłoszenia niewypłacalności przez bank. Po tym czasie nie można już dochodzić wypłaty środków.

W kontekście przepisów regulujących przeciwdziałanie praniu pieniędzy i finansowania terroryzmu^[5] banki spółdzielcze należy zaklasyfikować do tej samej grupy instytucji obowiązanych, w której znajdują się również instytucje działające jako spółki akcyjne lub przedsiębiorstwa państwowe.

W praktyce oznacza to, że są one zobligowane do wdrożenia szeregu procedur mających na celu zabezpieczenie przepływów pieniężnych oraz identyfikację klienta (a także beneficjenta rzeczywistego). Do obowiązków banku spółdzielczego na gruncie ustawy o AML należy:

• zaprojektowanie procedur oceny ryzyka, które pozwalają na stosowanie przepisów AML;
• identyfikowanie oraz ocena ryzyka związanego z praniem pieniędzy i finansowaniem terroryzmu;
• stosowanie środków bezpieczeństwa finansowego;
• realizacja obowiązków sprawozdawczych i współpraca z Generalnym Inspektorem Informacji Finansowej oraz organami ścigania w zakresie wskazanym ustawą o AML.