Pojęcie czeku bankowego
Czek to dokument, w którym wystawca zobowiązuje bank do wypłaty określonej sumy pieniężnej ze środków zgromadzonych na swoim koncie osobie wskazanej na czeku imiennie lub posiadaczowi dokumentu. Czek jest rodzajem papieru wartościowego, którego formę i zasady obrotu określają przepisy Ustawy o prawie czekowym.
Kto może zrealizować czek, a kto go wystawia?
W obrocie czekowym można wyróżnić trzy podmioty:
- trasant, czyli osoba fizyczna lub prawna, która wystawia czek;
- trasat, czyli bank, który przyjmuje polecenie trasanta do wypłaty pieniędzy na rzecz remitenta;
- remitent, czyli osoba uprawniona do realizacji weksla.
Fakt
Ustawa o prawie czekowym jest jednym z bardzo niewielu aktów prawnych, które przetrwały w polskim porządku prawnym w formie niezmienionej od czasów dwudziestolecia międzywojennego.
Polecenie zapłaty kreowane przez czek ma charakter bezwarunkowy, co oznacza, że bank nie ma prawa kwestionować polecenia trasanta, pod warunkiem że czek jest ważny.
- nazwę „czek” w treści dokumentu w języku, w jakim wystawiono dokument;
- polecenie bezwarunkowej zapłaty określonej sumy pieniężnej;
- oznaczenie trasata;
- oznaczenie miejsca płatności;
- oznaczenie daty i miejsca wystawienia czeku;
- podpis wystawcy czeku.
Z reguły brak któregokolwiek z wymienionych wyżej elementów pociąga za sobą nieważność weksla, choć ustawodawca przewidział kilka wyjątków od tej zasady. Jeżeli np. obok nazwiska lub nazwy trasata wymieniono kilka miejsc, za miejsce płatności uważa się to, które wskazano jako pierwsze.
Rodzaje czeków
Czek bankowy może być wystawiony w jednym z dwóch wariantów.
Dwa warianty czeków
- Czeki imienne są wystawiane na określoną osobę. Muszą one zawierać dokładne oznaczenie remitenta. Nikt inny nie będzie w stanie wypłacić gotówki po okazaniu dokumentu.
- Czeki na okaziciela mogą być zrealizowane każdej osobie, która okaże dokument bankowi wystawcy.
W obrocie czekowym występują również czeki przeznaczone do konkretnych operacji, choć ogólna zasada ich funkcjonowania jest taka sama. Wśród nich można wymienić np.:
- Czeki gotówkowe i rozrachunkowe – zobowiązują bank odpowiednio do wypłaty gotówki lub rozliczeń bezgotówkowych.
- Czeki podróżne – przeznaczone do pobrania gotówki za granicą.
- Czeki potwierdzone – zobowiązują bank do zablokowania środków na rachunku trasanta do czasu realizacji papieru wartościowego.
Jak rozumieć klauzulę „na zlecenie”?
Czeki w Polsce i na świecie mogą zawierać adnotację „na zlecenie” lub „nie na zlecenie”. Jak rozumieć takie zastrzeżenie?
Papier wartościowy, który jest wystawiony „na zlecenie” lub nie ma żadnego oznaczenia, może być indosowany. Indos to nic innego jak pisemny przelew praw z czeku na inną osobę. W rezultacie trasat staje się zobowiązany wobec nowego podmiotu, który pojawia się bezpośrednio na papierze wartościowym lub na tzw. przedłużce (alonżce), czyli kartce trwale połączonej z czekiem, umożliwiającej dokonywanie odpowiednich adnotacji.
Czek może być indosowany wielokrotnie. Aby wykluczyć taką możliwość, w jego treści powinno znaleźć się zastrzeżenie „nie na zlecenie” lub równoważne.
Żeby przenieść prawa z czeku na okaziciela, wystarczy wydać go innej osobie. W przypadku czeków imiennych bez zastrzeżenia „na zlecenie” prawo wymaga aktu notarialnego.
Jak wygląda realizacja czeku?
Czek można zrealizować w Polsce w praktycznie w każdym banku na jeden z dwóch sposobów: w formie skupu lub inkasa.
Prostszy w realizacji jest skup, ponieważ bank od razu po otrzymaniu dokumentu wydaje gotówkę remitentowi. Inkaso jest nieco bardziej złożone. W tym przypadku bank bierze czek w depozyt i weryfikuje, czy czek został wystawiony z pokryciem i czy bank wystawcy rzeczywiście zwróci kwotę, na jaką opiewa papier wartościowy. Procedura inkasa trwa zwykle kilka tygodni, a bank remitenta pobiera od takiej transakcji prowizję.
W jakim terminie powinieneś zrealizować czek?
Zgodnie z art. 29 Prawa czekowego prawidłowo wystawiony czek zachowuje ważność przez określony czas. W przypadku czeków krajowych jest to 10 dni. W przypadku zagranicznych dokumentów – między 20 a 70 dni. Jeżeli w tym czasie remitent nie wypłaci pieniędzy, czek zachowuje swoją ważność, choć może być swobodnie odwołany przez wystawcę.
Czym skutkuje niewłaściwe korzystanie z czeku?
Posługiwanie się czekami bez pokrycia skutkuje powstaniem odpowiedzialności na gruncie art. 61 Ustawy Prawo czekowe. Zgodnie z tym przepisem trasant, który wystawił papier wartościowy, nie mając odpowiednich środków na rachunku bankowym albo pozbył się ich już po wypisaniu czeku, ponosi odpowiedzialność odszkodowawczą wobec remitenta. Musi wtedy pokryć wszelką szkodę wynikłą z niedopatrzenia wraz z zapłatą odsetek.
Dodatkowo prawo czekowe przewiduje odpowiedzialność karną. Jeżeli wskutek zaniedbania wystawcy zapłata nie nastąpiła, grozi mu grzywna, kara ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat dwóch. W przypadku działań nieumyślnych sankcją jest grzywna albo kara ograniczenia wolności.
Czeki – popularny w Polsce środek płatniczy czy przeżytek?
Choć obecnie czeki zdarzają się w obrocie znacznie rzadziej niż kilkanaście (a tym bardziej kilkadziesiąt) lat temu, nadal możesz się na nie natknąć, jeżeli przyjmujesz pieniądze z zagranicy. Z tej formy przekazu pieniądza korzysta np. U.S. Money Express i Polonez America. Pamiętaj, aby zawsze zweryfikować, czy papier wartościowy zawiera wszystkie niezbędne informacje, które pozwalają wypłacać pieniądze.
