Czym jest czek bankowy i jak go zrealizować?

Czek to dokument, w którym wystawca zobowiązuje bank do wypłaty określonej sumy pieniężnej ze środków zgromadzonych na swoim koncie osobie wskazanej na czeku imiennie lub posiadaczowi dokumentu. Czek jest rodzajem papieru wartościowego, którego formę i zasady obrotu określają przepisy Ustawy o prawie czekowym.

W obrocie czekowym można wyróżnić trzy podmioty:

• trasant, czyli osoba fizyczna lub prawna, która wystawia czek;
• trasat, czyli bank, który przyjmuje polecenie trasanta do wypłaty pieniędzy na rzecz remitenta;
• remitent, czyli osoba uprawniona do realizacji weksla.

Polecenie zapłaty kreowane przez czek ma charakter bezwarunkowy, co oznacza, że bank nie ma prawa kwestionować polecenia trasanta, pod warunkiem że czek jest ważny.

Z reguły brak któregokolwiek z wymienionych wyżej elementów pociąga za sobą nieważność weksla, choć ustawodawca przewidział kilka wyjątków od tej zasady. Jeżeli np. obok nazwiska lub nazwy trasata wymieniono kilka miejsc, za miejsce płatności uważa się to, które wskazano jako pierwsze.

Czek bankowy może być wystawiony w jednym z dwóch wariantów.

W obrocie czekowym występują również czeki przeznaczone do konkretnych operacji, choć ogólna zasada ich funkcjonowania jest taka sama. Wśród nich można wymienić np.:

• Czeki gotówkowe i rozrachunkowe – zobowiązują bank odpowiednio do wypłaty gotówki lub rozliczeń bezgotówkowych.
• Czeki podróżne – przeznaczone do pobrania gotówki za granicą.
• Czeki potwierdzone – zobowiązują bank do zablokowania środków na rachunku trasanta do czasu realizacji papieru wartościowego.

Czeki w Polsce i na świecie mogą zawierać adnotację „na zlecenie” lub „nie na zlecenie”. Jak rozumieć takie zastrzeżenie?

Papier wartościowy, który jest wystawiony „na zlecenie” lub nie ma żadnego oznaczenia, może być indosowany. Indos to nic innego jak pisemny przelew praw z czeku na inną osobę. W rezultacie trasat staje się zobowiązany wobec nowego podmiotu, który pojawia się bezpośrednio na papierze wartościowym lub na tzw. przedłużce (alonżce), czyli kartce trwale połączonej z czekiem, umożliwiającej dokonywanie odpowiednich adnotacji.

Czek może być indosowany wielokrotnie. Aby wykluczyć taką możliwość, w jego treści powinno znaleźć się zastrzeżenie „nie na zlecenie” lub równoważne.

Żeby przenieść prawa z czeku na okaziciela, wystarczy wydać go innej osobie. W przypadku czeków imiennych bez zastrzeżenia „na zlecenie” prawo wymaga aktu notarialnego.

Czek można zrealizować w Polsce w praktycznie w każdym banku na jeden z dwóch sposobów: w formie skupu lub inkasa.

Prostszy w realizacji jest skup, ponieważ bank od razu po otrzymaniu dokumentu wydaje gotówkę remitentowi. Inkaso jest nieco bardziej złożone. W tym przypadku bank bierze czek w depozyt i weryfikuje, czy czek został wystawiony z pokryciem i czy bank wystawcy rzeczywiście zwróci kwotę, na jaką opiewa papier wartościowy. Procedura inkasa trwa zwykle kilka tygodni, a bank remitenta pobiera od takiej transakcji prowizję.

Zgodnie z art. 29 Prawa czekowego prawidłowo wystawiony czek zachowuje ważność przez określony czas. W przypadku czeków krajowych jest to 10 dni. W przypadku zagranicznych dokumentów – między 20 a 70 dni. Jeżeli w tym czasie remitent nie wypłaci pieniędzy, czek zachowuje swoją ważność, choć może być swobodnie odwołany przez wystawcę.

Posługiwanie się czekami bez pokrycia skutkuje powstaniem odpowiedzialności na gruncie art. 61 Ustawy Prawo czekowe. Zgodnie z tym przepisem trasant, który wystawił papier wartościowy, nie mając odpowiednich środków na rachunku bankowym albo pozbył się ich już po wypisaniu czeku, ponosi odpowiedzialność odszkodowawczą wobec remitenta. Musi wtedy pokryć wszelką szkodę wynikłą z niedopatrzenia wraz z zapłatą odsetek.

Dodatkowo prawo czekowe przewiduje odpowiedzialność karną. Jeżeli wskutek zaniedbania wystawcy zapłata nie nastąpiła, grozi mu grzywna, kara ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat dwóch. W przypadku działań nieumyślnych sankcją jest grzywna albo kara ograniczenia wolności.

Choć obecnie czeki zdarzają się w obrocie znacznie rzadziej niż kilkanaście (a tym bardziej kilkadziesiąt) lat temu, nadal możesz się na nie natknąć, jeżeli przyjmujesz pieniądze z zagranicy. Z tej formy przekazu pieniądza korzysta np. U.S. Money Express i Polonez America. Pamiętaj, aby zawsze zweryfikować, czy papier wartościowy zawiera wszystkie niezbędne informacje, które pozwalają wypłacać pieniądze.