Jak powstaje wspólność majątkowa i co wchodzi w jej skład?
Wspólność majątkowa (określana też jako współwłasność łączna albo współwłasność do niepodzielnej ręki) to podstawowy małżeński ustrój majątkowy, uregulowany – podobnie jak pozostałe ustroje – w ustawie Kodeks rodzinny i opiekuńczy.
Wspólność ustawowa powstaje z mocy samego prawa, co oznacza, że do jej ustanowienia nie są niezbędne żadne inne działania małżonków.
W skład wspólności wchodzą składniki majątkowe nabyte przez oboje współmałżonków lub jednego z małżonków, chyba że zgodnie z przepisami stanowią majątek osobisty. Można więc wskazać, że majątkiem wspólnym małżonków jest wszystko, co nie stanowi majątku osobistego.
Skład wspólności majątkowej
W kodeksie rodzinnym i opiekuńczym znajdują się wskazówki co do tego, który majątek stanowi wspólność. Należą do niego przede wszystkim:
- wynagrodzenie za wykonywaną pracę lub z tytułu działalności gospodarczej;
- dochody z majątku wspólnego (np. czynsz najmu z wynajmowanego mieszkania kupionego z majątku wspólnego);
- środki zgromadzone na rachunkach otwartych lub pracowniczych funduszach emerytalnych każdego z małżonków.
Wspólnością są objęte też przedmioty zwykłego urządzenia domowego służące do użytku obojga małżonków, nawet gdy zostały one nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że darczyńca lub zapisodawca postanowili inaczej. Jeśli więc twoja żona lub twój mąż otrzymali w spadku telewizor wart kilkadziesiąt tysięcy złotych, oni również stanowią część majątku wspólnego.
Udział małżonków we wspólności majątkowej
Jeżeli w majątkowej umowie małżeńskiej nie wskazano inaczej, oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym. W trakcie trwania wspólności nie mogą oni żądać podziału majątku, a także rozporządzać lub zobowiązywać się do rozporządzenia udziałem, który przypadnie danej osobie po ustaniu wspólności.
Między innymi to właśnie zasady podziału odróżniają wspólność majątkową od współwłasności w częściach ułamkowych. Przykład? Jeśli kupisz działkę do spółki z bratem lub siostrą, każdy z was może sprzedać swój udział osobie trzeciej w każdym czasie. Jeśli jednak działkę kupią współmałżonkowie, podziału gruntu- rozumianego jako wyodrębnienie udziałów i ich sprzedaż – będzie można dokonać dopiero po ustaniu wspólności. Oczywiście nadal istnieje możliwość podziału np. jednej, dużej działki na kilka mniejszych, ale w takiej sytuacji każda z nich nadal będzie objęta wspólnością.
Ustrój wspólności występuje w dwóch wariantach: ustawowym oraz umownym. Do wspólności umownej ograniczonej lub rozszerzonej niezbędne jest sporządzenie aktu notarialnego. Rozszerzanie umownej umowy małżeńskiej ma jednak swoje granice i nie obejmuje m.in. praw majątkowych wynikających ze wspólności łącznej.
Czym jest majątek osobisty małżonka?
Do majątku osobistego dłużnika wchodzą składniki majątkowe wymienione w art. 33 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.
Majątek osobisty małżonka
Należą do niego:
- majątek nabyty przed powstaniem wspólności;
- przedmioty nabyte w drodze przyjęcia spadku lub zapisu, chyba że spadkodawca lub zapisodawca postanowił inaczej;
- prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegające innym przepisom (np. wiązka uprawnień wspólnika spółki z o.o. albo akcjonariusza spółki akcyjnej);
- przedmioty majątkowe służące do zaspokajania wyłącznie osobistych potrzeb jednego z małżonków (np. sprzęt ortopedyczny);
- prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie (np. służebność osobista, prawo dożywocia, użytkowanie);
- przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę z wyłączeniem zasądzonej renty z tytułu niezdolności do pracy;
- wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej;
- przedmioty uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków (np. samochód wygrany w zawodach sportowych);
- prawa związane z działalnością intelektualną – autorskie i pokrewne, własności przemysłowej oraz inne podobne;
- przedmioty nabyte w zamian za składniki majątku osobistego.
Warto przyjrzeć się bliżej ostatniemu punktowi, który wyraża zasadę tzw. surogacji. Jeżeli za wynagrodzenie otrzymywane za wykonywaną pracę kupisz mieszkanie, to pomimo faktu, że lokal został kupiony w trakcie trwania wspólności, nadal należy on do majątku osobistego dłużnika.
Kiedy ustaje wspólność majątkowa?
Wspólność majątkowa ustaje przede wszystkim z chwilą uprawomocnienia się wyroku orzekającego rozwód lub separację. Do pozostałych przyczyn należą m.in.:
- ubezwłasnowolnienie jednego z małżonków;
- zniesienie ustroju wspólności i ustanowienie rozdzielności majątkowej;
- ogłoszenie upadłości jednego z małżonków (zarówno upadłości gospodarczej, jak i konsumenckiej).
Ustanie wspólności majątkowej powoduje, że małżonkowie mają prawo żądać podziału majątku. Postępowanie podziałowe może być przeprowadzone w drodze umowy lub na drodze sądowej.
Z reguły postępowanie podziałowe jest wybierane, jeśli współmałżonkowie nie mogą porozumieć się co do tego, który z nich otrzyma określone składniki majątkowe i z reguły wymaga ono wydania opinii przez rzeczoznawcę majątkowego.
Przepisy wprowadzają także możliwość żądania orzeczenia przez sąd nierównych dorobków. W takiej sytuacji udziały liczy się indywidualnie, w zależności od stopnia przyczynienia się do majątku wspólnego. W praktyce orzeczenie nierównych udziałów jest dosyć trudne, ponieważ wymaga udowodnienia tego, że jeden z małżonków przyczyniał się do gromadzenia majątku wspólnego w większym stopniu niż drugi.
Rozdzielność majątkowa jako alternatywa dla wspólności
Ustrój wspólności nie jest jedynym rozwiązaniem dla małżonków. Przepisy przewidują rozdzielność (tzw. intercyzę), w tym rozdzielność z wyrównaniem dorobków. Jej ustanowienie wymaga zawarcia małżeńskiej umowy majątkowej. Można ją sporządzić zarówno przed zawarciem małżeństwa, jak i w jego trakcie, a także w każdej chwili to zmienić.
Wybór ustroju rozdzielności powoduje, że nie powstaje majątek wspólny, ale powstają wyłącznie dwa majątki osobiste. Każdy z małżonków zarządza swoim majątkiem samodzielnie. W uproszczeniu można powiedzieć, że wprowadzenie rozdzielności powoduje, że każdy z małżonków odpowiada za swoje zobowiązania niezależnie.
Jeśli prowadzisz ryzykowną działalność gospodarczą, intercyza pomoże Ci zabezpieczyć rodzinę na wypadek ewentualnego niepowodzenia biznesu.
Zagadnienia związane ze wspólnością i rozdzielnością są złożone. W razie wątpliwości nie wahaj się skorzystać z pomocy prawnej, której udzielają radcy prawni i adwokaci. O konsekwencjach zawarcia małżeńskiej umowy majątkowej poinformuje cię też notariusz.
Dlaczego małżeńskie ustroje majątkowe są ważne?
Znajomość podstaw wspólności oraz rozdzielności pozwala na świadome zarządzanie majątkiem zgromadzonym w trakcie trwania małżeństwa. Dzięki temu zadbasz o rozwój gospodarstwa domowego, a także wyegzekwujesz przysługujący Ci udział w majątku.
Zrozumienie zasad wspólności majątkowej może mieć istotny wpływ na zarządzanie finansami domowymi oraz bezpieczeństwo ekonomiczne rodziny. Zachęcamy do konsultacji z doradcą prawnym, aby dopasować najlepsze rozwiązania do indywidualnych potrzeb i oczekiwań każdej pary.
