Czym jest i jak działa gwarancja bankowa?

Gwarancja bankowa to rodzaj umowy cywilnoprawnej, na mocy której bank przyjmuje na siebie odpowiedzialność za spełnienie określonego świadczenia wynikającego z kontraktu zawartego przez partnerów handlowych. W ten sposób firma wykupująca gwarancję bankową daje drugiej stronie umowy rękojmię, że w razie niewypłacalności kontrahent otrzyma należne mu wynagrodzenie bez potrzeby kierowania sprawy na drogę sądową.

Gwarancja bankowa dla firm to popularny sposób zabezpieczania umów o dużej wartości, ryzykownych lub składających się z wielu etapów. Udział banku jako podmiotu zaufania publicznego nie tylko zwiększa wiarygodność transakcji, ale też stanowi zapewnienie, że poręczyciel będzie w stanie spełnić świadczenie. Z tego rozwiązania rzadziej korzystają osoby fizyczne, choć z formalnego punktu widzenia jest to możliwe.

Przepisy nie określają wprost, do jakich transakcji ta konstrukcja ma zastosowanie. Można więc wykorzystać ją do wszystkich zobowiązań pieniężnych.

W obrocie występują dwa rodzaje gwarancji bankowej: bezwarunkowa (tzw. gwarancja na pierwsze żądanie) oraz warunkowa.

Zasadnicza różnica polega na tym, że w przypadku gwarancji bezwarunkowej bank spełnia świadczenie bezpośrednio po otrzymaniu wezwania od beneficjenta. Nie są analizowane dodatkowe przesłanki, dokumenty ani okoliczności. Z tego względu gwarancje na pierwsze żądanie są dla banku bardziej ryzykowne, a co za tym idzie, także droższe.

Podstawa gwarancji bankowej znajduje się w Ustawie prawo bankowe w art. od 81 do 84¹. Zgodnie z art. 81 ust. 1 ustawy, przyjmując na siebie gwarancję bankową, bank zobowiązuje się do spełnienia jednostronnego świadczenia na rzecz beneficjenta gwarancji po otrzymaniu wezwania. Może ono (ale nie musi) być poparte określonymi dokumentami, np. wcześniejszym wezwaniem do zapłaty firmy, która wykupiła zabezpieczenie.

Zarówno udzielenie, jak i potwierdzenie gwarancji bankowej musi być dokonane w formie pisemnej pod rygorem nieważności. Oznacza to, że każda inna postać czynności prawnej, np. notatka z rozmowy telefonicznej, wiadomość e-mail czy ustalenia ustne, nie są wiążące i nie obligują banku do spłaty zobowiązania.

Zgodnie z art. 82 ustawy przelewu wierzytelności z gwarancji bankowej można dokonać wyłącznie z przeniesieniem zabezpieczonej wierzytelności. W praktyce oznacza to, że firma, której przysługuje wierzytelność względem zabezpieczającego, nie może dokonać cesji samej wierzytelności bez zabezpieczenia oraz przeciwnie – samego zabezpieczenia bez wierzytelności. Innymi słowy, oba roszczenia zawsze pozostają przy tym samym podmiocie.

Przykładem może być sytuacja, kiedy dłużnik sprzedaje swój dług np. firmie windykacyjnej. Musi dokonać tego razem z roszczeniem o wypłatę gwarancji bankowej. Nie ma także możliwości cesji samego roszczenia o gwarancję bez żądania zapłaty kwoty głównej.

Warto pamiętać, że zobowiązanie z gwarancji udzielonej przez jeden bank może poręczyć inny. Do momentu całkowitej spłaty wierzyciela obie instytucje będą ponosiły odpowiedzialność. Dla beneficjenta gwarancji to wygodna sytuacja, ponieważ może on żądać spełnienia całości lub części świadczenia od jednego albo obu banków w zależności od swojego wyboru.

Przepisy nie określają w sposób precyzyjny, jakie klauzule powinny znaleźć się w umowie gwarancji bankowej. Strony mają więc dosyć dużą swobodę w zakresie kształtowania brzmienia kontraktu. Do typowych zapisów zalicza się jednak:

• precyzyjne oznaczenie wierzytelności, którą zabezpiecza gwarancja;
• określenie typu gwarancji – warunkowa lub bezwarunkowa;
• czas obowiązywania umowy – nie może być to zobowiązanie bezterminowe, ale musi wykraczać poza datę wymagalności roszczenia tak, aby beneficjent mógł skutecznie żądać spełnienia świadczenia;
• czas realizacji świadczenia gwarancyjnego – najczęściej od kilku do kilkudziesięciu dni;
• warunki dodatkowego zabezpieczenia na majątku dłużnika;
• warunki wcześniejszego odstąpienia od umowy.

Udzielenie zabezpieczenia następuje na wniosek. Bank weryfikuje w takiej sytuacji:

• wypłacalność i możliwości finansowe firmy ubiegającej się o gwarancję;
• swoje ryzyko operacyjne związane z udzieleniem zabezpieczenia.

Warunkiem otrzymania gwarancji bankowej jest ustalenie, że dłużnik dysponuje środkami wystarczającymi do samodzielnego uregulowania mającego powstać zobowiązania. Bank może też żądać dodatkowego zabezpieczenia, np. wpisania hipoteki do księgi wieczystej nieruchomości lub zastawu na parku maszynowym albo zdeponowania określonej kwoty na rachunku bankowym.

Roszczenie beneficjenta względem banku aktualizuje się wtedy, kiedy podmiot zabezpieczony nie spełni swojego świadczenia. W sytuacji, gdy strony wykonają swoje obowiązki zgodnie z ustaleniami, umowa o gwarancję bankową wygasa, ponieważ nie istnieje już zobowiązanie, które mogłaby zabezpieczać. O wygaśnięciu może zadecydować również sam wnioskodawca, rezygnując z gwarancji. W takiej sytuacji bank powinien zwolnić jego majątek spod zabezpieczenia.

Koszt gwarancji bankowej nie jest określony w sposób zryczałtowany. Banki uzależniają go od stopnia ryzyka biznesowego oraz wysokości ewentualnej wypłaty. Cena stanowi jej określony procent, np. 0,5% albo 1%.

W zależności od polityki finansowej instytucji i indywidualnych ustaleń dodatkowe opłaty mogą zostać naliczone m.in. za:

• wydanie promesy udzielenia gwarancji bankowej;
• rozpatrzenie wniosku;
• przedłużenie okresu obowiązywania umowy lub podwyższenie kwoty zabezpieczenia.

Prowizja może być też naliczana, kiedy dłużnik nie dysponuje majątkiem dla wpisania zabezpieczenia. Gwarancja bankowa to przydatny instrument, który pozwala na zwiększenie wiarygodności kontrahenta i jednocześnie zabezpieczenie własnych interesów finansowych. Jej otrzymanie pozwala beneficjentowi gwarancji zaspokoić żądanie bez konieczności prowadzenia czasochłonnych i kosztownych sporów sądowych.