Europejski Bank Centralny

Europejski Bank Centralny (EBC, eng. European Central Bank) został powołany do życia w czerwcu 1998 r., na krótko przed powstaniem Europejskiego Systemu Banków Centralnych. Zastąpił on działający wcześniej Europejski Instytut Walutowy. Jego siedziba znajduje się we Frankfurcie nad Menem.

Podstawą prawną funkcjonowania Europejskiego Banku Centralnego jest Traktat ustanawiający wspólnotę europejską, statut Europejskiego Systemu Banków Centralnych oraz akt organiczny – statut Europejskiego Banku Centralnego.

Sam EBC ma osobowość prawną, co oznacza, że może reprezentować cały Europejski System Banków Centralnych oraz stawać przed sądem. EBC ma możliwość złożenia skargi do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w razie naruszenia jednego z przejawów jej niezależności (np. przy próbie wywierania nacisku na politykę pieniężną Wspólnoty przez jeden z krajowych banków centralnych).

Europejski Bank Centralny wraz z krajowymi bankami centralnymi państw Unii Europejskiej współtworzy Europejski System Banków Centralnych (ESBC). Do głównych zadań ESBC należy m.in. utrzymanie stabilności cen oraz realizacja polityki pieniężnej w strefie euro.

Warto wskazać, że ESBC nie ma osobowości prawnej. Jego zadania są realizowane przez Europejski Bank Centralny oraz centralne banki krajowe.

EBC jest całkowicie niezależny finansowo od Wspólnoty. Dysponuje własnym budżetem, na który składają się wpłaty poszczególnych państw członkowskich znajdujących się w strefie euro. Udział poszczególnych krajów w budżecie EBC jest aktualizowany co 5 lat i wyliczany na podstawie tzw. klucza subskrypcji. To wkład:

• danego państwa w ogólnej liczbie ludności państw strefy euro;
• krajowego PKB w łącznym PKB Unii Europejskiej.

Klucz subskrypcji pozwala wyliczyć udziały krajowych banków centralnych w zyskach Europejskiego Banku Centralnego. Przekłada się więc nie tylko na obciążenia, ale również na zyski.

Używany jest też do określenia stopnia udziału budżetu krajowego w rezerwach EBC. Państwa, które już znajdują się w strefie euro, muszą wpłacić 100% swojego udziału do EBC. Kraje objęte derogacją (m.in. Polska, Szwecja, Węgry i Chorwacja) w momencie wejścia do Unii Europejskiej wpłacają tylko 7% swojego udziału. Pozostałe 93% ma być wpłacone już po wstąpieniu państwa do strefy euro.

Rezerwy Europejskiego Banku Centralnego służą do podejmowania nagłych interwencji na rynkach kapitałowych. Są utrzymywane głównie w walutach obcych (jen oraz dolar amerykański), a także złocie.

Ile wynosi klucz subskrypcji poszczególnych krajów w budżecie EBC? Dla Polski jest to 5,14% kapitału EBC. Dla porównania Włochy wpłacają 14,05%, Francja 14,87%, a Niemcy 21,14%.

Zadania Europejskiego Banku Centralnego obejmują przede wszystkim ustalanie polityki pieniężnej dla całej strefy euro oraz przeprowadzanie transakcji dewizowych. Dodatkowo EBC:

• przechowuje rezerwy i zarządza nimi;
• wspiera niezakłócone funkcjonowanie systemów płatniczych;
• dysponuje wyłączną kompetencją do emitowania znaków płatniczych (euro).

Poza funkcjami quasi-legislacyjnymi EBC pełni funkcję doradczą oraz opiniodawczą w kwestii wspólnotowej polityki pieniężnej.

Europejski Bank Centralny w znacznej mierze działa niezależnie od innych struktur Wspólnoty Europejskiej. Ta niezależność to jednak nie tylko własny budżet.

Przede wszystkim to gwarancja swobody decyzyjnej, ponieważ żadne państwo członkowskie, a także członkowie krajowych banków centralnych, nie mogą występować do EBC o wydanie opinii lub udzielenia instrukcji w konkretnej sprawie.

Autonomia personalna przejawia się w tym, że każdy prezes EBC może piastować swoją kadencję tylko raz (trwa ona minimum 5 i maksymalnie 8 lat), bez możliwości ponownego wyboru, i może zostać odwołany ze stanowiska za poważne uchybienia w ramach stanowiska.

Z kolei niezależność funkcjonalna Europejskiego Banku Centralnego polega na przyznaniu EBC narzędzi i stworzeniu mechanizmów, które pozwalają na realizowanie zadań w zakresie polityki pieniężnej dotyczącej Eurosystemu^[1].

Tak daleko posunięta autonomia ma swoją cenę w postaci kilkustopniowej kontroli działalności EBC:

• kontrola sprawozdawcza polega na sporządzaniu bilansu oraz sprawozdań ESBC, a także raportu w zakresie polityki pieniężnej;
• kontrola sądowa ma na celu ochronę uprawnień EBC, ale także monitorowanie przestrzegania zgodności z prawem tworzonych przez niego aktów prawnych;
• kontrola zewnętrzna to regularne audyty prowadzone przez niezależnych rewidentów.

Struktura Europejskiego Banku Centralnego obejmuje 3 organy:

• Radę Prezesów ( Governing Council);
• Zarząd ( Executive Board);
• Radę Ogólną ( General Council).

Rada Prezesów składa się z członków Zarządu EBC oraz prezesów narodowych banków centralnych państw strefy euro. Ma prawo do wydawania decyzji, dyrektyw i rozporządzeń oraz wytycza kierunki rozwoju polityki pieniężnej.

Zarząd składa się z 6 członków (prezes, wiceprezes oraz 4 zastępców). Jego zadaniem jest przede wszystkim prowadzenie bieżących spraw EBC. Ma prawo wydawania instrukcji, które są kierowane bezpośrednio do krajowych banków centralnych. Obecnie prezesem Europejskiego Banku Centralnego jest Christine Lagarde.

Rada Ogólna pełni funkcje doradcze oraz wspomagające w zakresie realizacji zadań EBC. Składa się z prezesa i wiceprezesa EBC oraz prezesów wszystkich banków centralnych wchodzących w skład ESBC (w tym Prezesa NBP). Przyjmuje się, że Rada Ogólna będzie funkcjonowała do czasu przystąpienia wszystkich państw wspólnoty do strefy euro.