ranking kont - logo serwisu

Produkt Krajowy Brutto (PKB)

Co to jest PKB?

Produkt Krajowy Brutto (PKB lub GDP, ang. Gross Domestic Product) to wskaźnik określający efekty pracy społeczeństwa danego kraju w określonej jednostce czasu, najczęściej 1 roku lub kwartału. Definiuje się go poprzez podanie łącznej wartości wyprodukowanych dóbr oraz usług. Potocznie jest określany mianem miernika dobrobytu.

Co określa się przez PKB?

Produkt Krajowy Brutto określa łączną wartość wyprodukowanych dóbr i usług niezależnie od tego, kto je stworzył oraz kto jest ich właścicielem. Określa się go jako wartość liczbową podaną w walucie USD, np. PKB Polski w 2021 r. wynosił 679,4 miliarda USD. Dla porównania w tym samym okresie PKB Niemiec wynosił 4,26 tryliarda USD.

Produkt Krajowy Brutto pozwala porównać ze sobą stan gospodarki krajowej w różnych okresach albo zestawić sytuacje różnych państw.

Jest to możliwe dzięki zastosowaniu usystematyzowanej metodologii pomiaru z wykorzystaniem systemów rachunków narodowych. To ustrukturyzowane zbiory danych makroekonomicznych opracowane według ujednoliconych norm i zasad statystycznych. W państwach UE stosuje się system ESA 95, z kolei ONZ zaleca system SNA 93. Są one podobne do siebie, choć nie tożsame.

PKB per capita

Produkt Krajowy Brutto bierze pod uwagę wartość zagregowanej produkcji, ale bez uwzględnienia liczby ludności. Aby uzyskać rzeczywisty obraz zamożności obywateli, należy ogólną wartość PKB podzielić przez liczbę ludności. Wynik uzyskany w ten sposób to tzw. PKB per capita (łac. na głowę, od osoby), czyli w przeliczeniu na jednego mieszkańca, choć bez uwzględnienia różnic w dochodach.

PKB nominalny i realny

Porównując wyłącznie zagregowaną wartość dóbr i usług między dwoma okresami gospodarki, uzyskuje się tzw. realny PKB, który nie odzwierciedla wzrostu cen spowodowanych inflacją. Aby rzetelnie ocenić sytuację ekonomiczną, niezbędne jest przekształcenie PKB realnego (niezależnego od inflacji) w PKB nominalny (uwzględniający zmianę wartości pieniądza) poprzez posłużenie się tzw. deflatorem, czyli miernikiem inflacji.

Uważa się, że realny PKB pozwala ocenić jednak „czystą” zmianę produkcji w czasie, ponieważ odnosi się wyłącznie do fizycznego zwiększenia liczby wytwarzanych dóbr lub usług z pominięciem ich wartości.

Obok PKB nominalnego i realnego wyróżnia się również potencjalny PKB, czyli hipotetyczny stan gospodarki, która funkcjonuje bez żadnych fluktuacji ekonomicznych. Odzwierciedla on maksymalną wartość produkcji przy zachowaniu stabilnych cen i pełnego zatrudnienia.

Jak jest wyliczany Produkt Krajowy Brutto?

Sama wartość PKB nie daje jeszcze odpowiedzi na pytanie o stan gospodarki, ponieważ może być ona wyliczana z zastosowaniem jednej spośród kilku metod.

Metoda wydatkowa

Metoda wydatkowa (ang. expenditure approach) zakłada, że PKB jest równy sumie następujących składników:

  • konsumpcja – wydatki gospodarstw domowych;
  • inwestycje – nakłady brutto na środki trwałe;
  • wydatki rządowe – zakup dóbr i usług z pieniędzy publicznych (z pominięciem tzw. transferów, czyli dotacji, subwencji i zasiłków);
  • eksport netto – różnica między wartością eksportu i importu danego kraju.

Metoda dochodowa

Metoda dochodowa (ang. income approach) wykorzystuje sumę:

  • dochodów z pracy;
  • dochodów z kapitału;
  • dochodów państwa;
  • amortyzacji.

Metoda produkcyjna

W metodzie produkcyjnej (ang. production approach) PKB stanowi sumę wartości dodanej brutto sektora państwowego oraz prywatnego z rozróżnieniem na poszczególne gałęzie gospodarki (np. rolnictwo, przemysł, transport). Wartość jest powiększana o podatki od produktów, natomiast pomniejszana o dotacje do produktów nieprzydzielonych do poszczególnych sektorów lub gałęzi gospodarki.

W zależności od wykorzystanej metody PKB w tym samym okresie będzie się prezentować nieco inaczej. Dlatego zawsze warto ustalić, jaką metodą posługuje się źródło udostępniające informacje.

Jak rozumieć zmiany PKB?

Produkt Krajowy Brutto może być wykorzystany do oceny stanu gospodarki i ustalenia, czy w danym momencie przeżywa ona rozwój, regres lub zastój. W tym celu należy ocenić wyrażony w procentach stosunek przyrostu realnego PKB do jego wielkości w okresie bazowym (inaczej to realne tempo wzrostu PKB):

  • wynik większy niż 100% oznacza przyrost gospodarczy;
  • rezultat równy 100% oznacza stagnację;
  • wynik mniejszy niż 100% to regres gospodarczy.

Wady modelu PKB

Metoda obrazowania stanu narodowej gospodarki poprzez PKB nie jest uważana za idealną. Wśród jej wad wymienia się m.in. to, że wskaźnik nie uwzględnia dóbr lub usług wytwarzanych bezpłatnie (np. przez wolontariuszy). Pomija również wartość czasu wolnego, który ma wpływ na produktywność społeczeństwa oraz prace wykonywane na własne potrzeby (np. remonty), które z ekonomicznego punktu widzenia również mają określoną wartość.

Produkt Krajowy Brutto nie uwzględnia szeregu czynników jedynie pośrednio związanych z produkowanymi dobrami lub usługami, które jednak negatywnie wpływają na ilość lub wartość wytwarzanych dóbr w dalekiej perspektywie czasowej. Może to być np. zanieczyszczenie środowiska, wydłużenie czasu dojazdów do pracy z powodu źle funkcjonującej komunikacji, a także wydatki na utrzymanie aparatu administracyjnego.

Co więcej, PKB pomija różnicę w wartości siły nabywczej waluty w danym kraju. Ta wada może być skorygowana poprzez wykorzystanie wskaźnika parytetu siły nabywczej (ang. Purchasing Power Parity), który uwzględnia ilość dóbr lub usług, jakie rzeczywiście można nabyć za np. 100 USD.

Istotny jest również fakt, że Produkt Krajowy Brutto (nawet w ujęciu per capita) posługuje się wartością średnią i nie uwzględnia stratyfikacji społeczeństwa. Bardzo wysoki PKB nie oznacza, że wszyscy obywatele są jednakowo zamożni.

Część ekonomistów kwestionuje też zaliczanie wydatków na zbrojenia do wskaźnika PKB, ponieważ nie przekładają się one w bezpośredni sposób na zwiększenie zamożności społeczeństwa. Pośrednio jednak te aktywa mogą być wykorzystane do zwiększania PKB.

Alternatywne metody oceny dobrobytu ekonomicznego i społecznego

Aby uniknąć zniekształceń wpisanych w model PKB, opracowano szereg innych wskaźników ekonomicznych. Wśród nich można wymienić m.in. wskaźnik rozwoju społecznego HDI (ang. Human Development Index, HDI) oraz wskaźnik dobrobytu ekonomicznego netto (ang. Net Economic Welfare, NEW).

Do pomiaru HDI[1] wykorzystuje się następujące parametry:

  • oczekiwaną długość życia mieszkańca;
  • oczekiwaną liczbę lat edukacji dla dzieci, które rozpoczynają naukę;
  • średnią liczbę lat edukacji otrzymaną przez osoby w wieku 25 lat lub więcej;
  • dochód narodowy per capita z uwzględnieniem parytetu siły nabywczej.

Dochód narodowy to inaczej produkcja dóbr i usług w danym czasie wytworzona za pomocą nakładów należących do obywateli danego kraju niezależnie od miejsca ich użycia.

Z kolei NEW wyraża się jako sumę PKB, wolnego czasu, jakim dysponują obywatele, oraz wartości dóbr i usług nieujętych w PKB (np. sprzecznych z prawem), pomniejszoną o szkody wyrządzone środowisku.

Ze względu na ujęcie w równaniu NEW zmiennych trudnych do oceny (np. wartość działalności przestępczej), nie jest to powszechnie używany parametr oceny wartości gospodarki.

źródła - ikona

Źródła wykorzystane do utworzenia tej definicji, odwołania:

  1. Tutaj możesz sprawdzić szacowany HDI dla poszczególnych krajów na przestrzeni ubiegłych 30 lat: https://hdr.undp.org/data-center/human-development-index#/indicies/HDI [dostęp: 23.01.2021 r.]
linkedin facebook pinterest youtube rss twitter instagram facebook-blank rss-blank linkedin-blank pinterest youtube twitter instagram