Pieniądz

Pieniądz jest niezbędny do sprawnego funkcjonowania gospodarki wolnorynkowej i pozwala na płynną regulację wartości dóbr i usług. Co warto o nim wiedzieć i jakie pełni funkcje?

Mianem pieniądza określa się powszechnie akceptowany towar (środek płatniczy), który pozwala na kupowanie różnego rodzaju dóbr i usług, wyznaczenie ich ekonomicznej wartości oraz porównanie jej ze sobą. Dlatego pieniądze określa się jako jednostkę obrachunkową.

Pieniądz jest narzędziem transakcji handlowych, który racjonalizuje operacje gospodarcze na rynkach krajowych i globalnych i pozwala na przechowanie ich wartości w czasie oraz oszczędzanie (bez uwzględnienia zjawiska inflacji). Utrwalenie wartości to tezauryzacja.

Ze względu na pojemność pojęcia pieniądza obecnie nie ma jego legalnej definicji w przepisach. Na pieniądz w obiegu składa się kilka elementów składowych – banknoty i monety emitowane przez bank centralny (tzw. znaki pieniężne), a także środki zgromadzone na lokatach bankowych i rachunkach. Zbiorczo wszystkie te rozwiązania określa się jako szeroki agregat monetarny.

W teorii wyróżnia się różne rodzaje pieniądza, np.:

• pieniądz papierowy – banknoty emitowane przez dane państwo;
• pieniądz elektroniczny – utrwalenie wartości pieniądza następuje poprzez zapis w systemie informatycznym, np. karty debetowe i kredytowe;
• pieniądz bezgotówkowy – określone papiery wartościowe (np. czeki);
• pieniądz kruszcowy – wykonany ze złota lub srebra (np. sztaby złota, monety bulionowe).

Pieniądz może być wykorzystywany zarówno jako instrument finansowy do płatności transferowych (np. operacje między bankiem centralnym a bankami komercyjnymi), jak i do transakcji wymiennych odroczonych w czasie (np. wynagrodzenie wypłacane z tytułu umowy o pracę, wypłata emerytury).

Od 1971 r. (wtedy prezydent USA Richard Nixon podjął decyzję o „odłączeniu” dolara amerykańskiego od złota) pieniądz nie ma już pokrycia w złocie, a kruszec nie reguluje jego wartości. Obecnie globalny system monetarny opiera się na tzw. pieniądzu fiducjarnym. Bazuje on na zaufaniu obywateli do państwa i banku centralnego.

Nie każdy przedmiot może zostać uznany za powszechny środek wymiany. Przyjmuje się, że pieniądz musi być:

• powszechnie akceptowany i rozpoznawalny (dlatego możliwe są międzynarodowe wymiany pieniądza);
• przenośny, poręczny i wytrzymały (tak, aby mógł używać go każdy bez obawy o utratę wartości);
• podzielny na mniejsze jednostki (ułatwia obrót pieniądza i nabywanie dóbr oraz usług);
• trudny do podrobienia (pieczę nad emisją pieniądza sprawują wyłącznie organy państwowe).

Emitując pieniądze, bank centralny posługuje się pojęciem agregatu (M1, M2 i M3). Im poziom agregatu jest niższy, tym dane odzwierciedlenie pieniądza bardziej płynne. Zakres niższego agregatu mieści się w wyższym poziomie.

W ten sposób kształtowana jest relacja popytu do podaży na rynkach finansowych.

• Agregat M1 to np. gotówka lub depozyty czekowe.
• Agregat M2 to np. małe rachunki terminowe oraz jednodniowe umowy odkupu.
• Agregat M3 to np. długoterminowe umowy odkupu w walucie obcej.

O emisję pieniądza oraz politykę monetarną państwa dba bank centralny (w Polsce to Narodowy Bank Polski). Nie tylko kreuje on pieniądz wirtualny, ale także reguluje dostępność kredytów i inflację poprzez zmianę stóp procentowych oraz operacje otwartego rynku.

Kształtowanie dostępności kredytów de facto pozwala na pobudzanie lub hamowanie rozwoju gospodarczego w kraju, ponieważ pieniądz staje się bardziej lub mniej dostępny.

W obrębie strefy euro państwa członkowskie zrzekły się suwerenności monetarnej, a zarządzanie polityką finansową strefy euro przejął Europejski Bank Centralny (EBC), który stanowi część Europejskiego Systemu Banków Centralnych (ESBC).

ESBC składa się z krajowych banków centralnych państw członkowskich (nawet tych, które nie wprowadziły waluty euro) oraz EBC. Warto jednak pamiętać, że państwa, które nie stosują euro, nie mają wpływu na działanie ESBC, choć nadal stanowią jego część. Państwa posługujące się walutą euro oraz EBC określa się mianem Eurosystemu. Polska zobowiązała się do wprowadzenia euro, ale bez wskazania konkretnego terminu przyjęcia tej waluty.