Denominacja

Denominacja polega na przeprowadzeniu zmiany systemu walutowego w państwie. Oznacza to zastąpienie znaków pieniężnych (bilonów i banknotów) o wysokich nominałach nowymi znakami o nominałach niższych. Zjawisko to nie pociąga za sobą zmiany kursu waluty. W założeniu nowy środek płatniczy ma mieć większą siłę nabywczą niż stary, więc za mniejszą kwotę można nabyć więcej dóbr.

Rosnąca inflacja może spowodować, że bank centralny zacznie emitować znaki pieniężne o wysokich nominałach. Takie działania sprawiają, że dokonywanie bieżących rozliczeń staje się utrudnione w codziennych transakcjach między obywatelami. Po denominacji znacznie łatwiej obliczać ceny poszczególnych dóbr i usług.

Denominacja nie jest tym samym co dewaluacja, ponieważ nie prowadzi do spadku wartości pieniądza.

Denominacja wymaga zachowania proporcji dotychczasowych wartości. Oznacza to, że państwo musi ustalić zależności między:

• płacami;
• cenami;
• wartością gotówki;
• wartością wkładów bankowych;
• kursem walutowym.

Denominacja przeprowadzana jest w drodze ustawy i zwykle przewiduje odległe vacatio legis (czas wejścia w życie nowych przepisów).

Denominację dzieli się na kilka rodzajów w zależności od przyjętych kryteriów. Jednym z nich jest cel denominacji. Zwykle jest on ekonomiczno-finansowy i zmierza do likwidacji nadmiaru ilości pieniądza, który powstał w obrocie wskutek inflacji.

Denominacja może być również ekwiwalentna lub nieekwiwalentna. W pierwszym przypadku wymiana „starej” waluty na „nową” powinna nastąpić wzorcowo, z zachowaniem proporcji. Kiedy władza decyduje się na przeprowadzenie denominacji nieekwiwalentnej (jak miało to miejsce np. w Rosji w 1947 r.), zaburzeniu ulegają zależności finansowe między wartością gotówki, wysokością płac i zobowiązań oraz cenami towarów.

Wskazuje się również na tzw. kryterium operacyjne. Państwo może przeprowadzić denominację planowo i z wyprzedzeniem lub z dnia na dzień.

Wreszcie różnica może dotyczyć czasu, w jakim obywatele mogą wymieniać stare znaki pieniężne na nowe. Aby reforma waluty przebiegła płynnie, poprzednia waluta powinna tracić ważność stopniowo. Dzięki temu uczestnicy rynku mają czas, aby dostosować się do nowej sytuacji.

Denominacja była przeprowadzana w historii przez wiele państw. Można wymienić m.in.:

• Francję (1960 r.);
• Rosję (1947 r.);
• Argentynę (1985 r.);
• Brazylię (1986 r.);
• Boliwię (1987 r.).

W Polsce denominację przeprowadzano kilkukrotnie – m.in. w latach 1924 i 1950 (była to wymiana nieekwiwalentna). Ostatnia denominacja miała miejsce w styczniu 1995 r. i została przeprowadzona w oparciu o Ustawę z 7 lipca 1994 roku.

W latach 80. i 90. XX wieku odnotowano bardzo wysoką inflację – w 1982 r. ceny wzrosły o  100,8% względem roku poprzedniego, ale w 1990 r. już o 585% względem 1889 r. Powodowało to praktyczne wyeliminowanie z obiegu monet, a nominały środków płatniczych sięgały nawet 5 mln zł (banknot z wizerunkiem Józefa Piłsudskiego).

Ostatnia wymiana waluty polegała na zachowaniu proporcji 1:10 000, co oznacza, że moneta 1 PLN zastąpiła banknot o wartości 10 tys. zł. Zachowując analogiczną zależność, przeliczono również płace. Przez kolejne dwa lata obywatele mogli wymieniać stare znaki pieniężne na nowe. W styczniu 1997 r. stary złoty przestał być prawnie uznawanym środkiem płatniczym.

Co ciekawe, historycy z Muzeum Historii Polski wskazują^[1], że Narodowy Bank Polski planował denominację już pod koniec lat 60. XX wieku. Operację utrzymywano jednak w ścisłej tajemnicy, aby nie wywoływać niepokojów społecznych.

Opinia publiczna o planowanej reformie walutowej dowiedziała się z konferencji prasowej Prezesa Narodowego Banku Polskiego 17 lipca 1990 r. Tłoczenie monet rozpoczęto jeszcze w grudniu tego samego roku, ale ostateczna decyzja dotycząca zależności starego i nowego środka płatniczego zapadła w 1991 r. Nowe banknoty były wprowadzane na rynek stopniowo, nominał 100 i 200 zł opatrzono lepszymi zabezpieczeniami i wpuszczono do obiegu dopiero w połowie 1995 r.